Categorie: fearless cities

Wat zijn Commons?

Gebieds Meetup #5 Geuzenveld-Slotermeer tijdens WMTC-festival

Amsterdam ondersteunt actief het opzetten van commons bij bijvoorbeeld energietransitie, zorg of het opzetten bij buurtactiviteiten. De stad deelt best practices en geeft juridisch advies (zie onder meer coalitieakkoord, pag. 58). Commoning stond centraal tijdens het We Make The City-festival op 22 juni 2018, locatie Plein ’40-’45 Amsterdam Nieuw West.

Door: Annette van de Merwe

Aanleiding
Geuzenveld-Slotermeer kent een grote sociaal-fysieke opgave doordat het veel bewoners kent met een kwetsbare sociaaleconomische status. Gebiedsontwikkeling stond hier lang op een laag pitje, maar nu zit er beweging in , met name op Plein ’40-‘45. Het plein ondergaat binnenkort een fysieke transformatie, waarbij we de ambitie hebben om huidige en toekomstige gebruikers een belangrijke stem geven. Hoe? Dat staat deze middag centraal. Gasten uit binnen- en buitenland hebben het plein vanmiddag weten te vinden – om met elkaar op zoek te gaan naar oplossingen.

Verzamelen
Rond half twee druppelen de deelnemers langzaam binnen in CoffeeMania aan de Slotermeerlaan. Velen bezochten vanochtend al een ochtendsessie in het pakhuis de Zwijger. Mensen maken kennis met elkaar. Druk gepraat. En er moet een keuze worden gemaakt uit vijf buurtwandelingen rond Plein ’40 –’45 – allen met een eigen invalshoek. Dagvoorzitter Joachim Meerkerk heet alle aanwezigen van harte welkom. Een speciaal woord van welkom is voor de grondleggers van LabGov: Christian Iaione (Italië) & Sheila Foster (VS) met hun Co-City Approach en de co-referenten Erik Bobeldijk (Stadsdeelbestuurder), Stan Majoor (Grootstedelijke vraagstukken) en John Grin (transitiekunde).
Aan het woord
Melissa Valk en Guusje Welsing – buurtbewoners – krijgen als eerste het woord. Waarom doen zij mee? Guusje: “Ik woon nu dertien jaar in dit stadsdeel. Het is leuk, divers, veel nationaliteiten. Ik wilde graag mijn buurtbewoners beter leren kennen. Daar wil ik graag moeite voor doen, want vanzelf gaat het niet. We doen dit intussen onder meer met een speakerscorner op de markt. Iedereen wordt uitgenodigd zijn zegje te doen.”
Melissa: “We zijn als betrokken buurtbewoners een paar maanden bezig nu. Leuk om in samenspraak met alle belanghebbenden plannen te maken voor het plein. Want uiteindelijk wil iedereen hetzelfde: Een mooi en leefbaar plein.”
Erik Bobeldijk: “Collectief eigenaarschap is een mooie uitdaging. Amsterdam is hierin partner, richting bewoners en gebruikers. We willen heel graag samenwerken. Er gebeurt op dit moment ontzettend veel in de buurt – op heel uiteenlopende onderwerpen. Met de plannen voor het Plein willen we zoveel mogelijk vraagstukken bij elkaar brengen.”
Christian Iaione: “Community building begint met het leren kennen van elkaar. We starten vandaag dus met een wandeling, en dat is een prima begin.”
Sheila Forster: “Ik heb op vergelijkbare plekken als deze gewerkt en dingen van de grond af opgebouwd. Luister goed naar de mensen uit de buurt, werk samen, zo gaat het je lukken.”
Stan Majoor (HvA): “Wij zijn al langere tijd aanwezig in deze buurt. We hebben een kantoor hier in de buurt – en ook veel van onze studenten lopen hier stage. Ik ben een groot voorstander van collectief eigenaarschap. Als partij zijn wij hier te gast, we willen graag constructief meedenken. Het is echt een heel bijzonder stadsdeel hier. Ik hoop vanmiddag op een goede ervaring, ik hoop onverwachtse dingen te zien, en ik hoop dat mijn vooroordelen over dit stadsdeel na afloop onterecht zijn.”
John Grin (Uva): “Een community kan het verschil maken in het hier en nu. Het is een krachtig middel – mede omdat er op technisch gebied steeds meer kan. Denk aan uitwisseling via social media, vlak dat niet uit. Je kunt op heel uiteenlopende gebieden succes boeken als je dat goed doet.”
Dan is het tijd om in vijf groepen uiteen te gaan. Rond de klok van vier treffen we elkaar weer – en zullen we plenair de nodige ervaringen uitwisselen. Daarna is er genoeg tijd om informeel na te praten.
Wandelen rond het Plein
Alle groepen wandelen de komende anderhalf uur verschillende routes rond het Plein, en bezoeken verschillende instellingen. De deelnemers krijgen de opdracht zoveel mogelijk mensen op hun pad te bevragen over hoe zij tegen alle ontwikkelingen in het stadsdeel aankijken. Hoe kijkt een gemiddelde bewoner of gebruiker er tegenaan? Met wie wil hij of zij samenwerken om dingen nog beter voor elkaar te krijgen? En wat is daar voor nodig? Marktkooplui en het winkelend publiek zijn verrast over al die vragen. Sommigen kunnen zich nog niet zo’n beeld vormen van hoe het Plein er voor de toekomst uit zou moeten zien. Anderen hopen vooral dat de markt blijft. Het is er lekker betaalbaar. Weer iemand anders vindt dat het een ongezellige boel is. Wat meer groen, en gezellige zitjes, daar zou de boel flink van opknappen. “Er zwerft te veel rotzooi rond, en plastic”, is ook iets wat we met grote regelmaat terug horen.

Het geheim van Westside
We lopen even binnen bij Westside, gevestigd in een oud schoolgebouw aan de De Vlugtlaan. Vrijwel helemaal gerund door buurtbewoners – met tal van kleine creatieve en bijzondere bedrijfjes in huis. Heel veel activiteiten vinden hier plaats. Tweedehands marktjes. Workshops. Kinderactiviteiten. “En we hebben denk ik de beste koffie van Nieuw West”, voegt een van de initiatiefnemers vol trots toe. De gemeente verhuurt het gebouw aan verbruikers. Voor de faciliteiten wordt betaald. Het café levert wat geld op – en daar worden dan weer activiteiten van geprogrammeerd. Plekken als deze zijn schaars in Nieuw West. Woningen zijn schaars. Je zou van deze plek makkelijk een nieuwe woningbouwlocatie kunnen maken. Dat levert het meeste geld op. Het is dus aan de gebruikers om aan te tonen dat dit initiatief van onschatbare waarde is voor een bijzonder grote en diverse groep gebruikers en bezoekers. Druk dat maar eens in geld uit!

Het nieuwe Tuinstadhuis
Tot ongeveer tien jaar geleden een zwaar verouderd en gedateerd kantoorgebouw. Daarna onderging het gebouw een facelift. Gebruikers van weleer herkennen het niet meer terug. Toch is er nog genoeg te wensen. Er is een leuke koffiecorner op de begane grond, die alleen voor ambtenaren toegankelijk is. Dat zou toch anders moeten? De buurt naar binnen? Intussen is het in tien jaar tijd op het plein zelf wel een stuk drukker en gezelliger geworden. Veel nieuwe leuke horeca op en rond Plein ’40 –’45 . De beste baklava van Nederland is hier te koop – van heinde en verre komen ze alleen al daarvoor speciaal naar hier toe. Nog best een puzzel om het plein in wording voor zoveel mogelijk doelgroepen toegankelijk te maken. Er zijn wel wat gemiste kansen. Waarom is er nooit iets met die prachtige waterpartij achter het Tuinstadhuis gedaan? Misschien gaat dat wel gebeuren in de nabije toekomst.

Afsluiting
Tegen half vijf is iedereen weer terug in het huis van de wijk. Veel belevenissen. Veel verhalen. De deelnemers hebben allemaal veel bijzondere ontmoetingen gehad, en er is veel geleerd. Hoe hebben onze speciale gasten deze middag beleefd?
Sheila: “Een enorme diversiteit in deze buurt! Ik zie een buurt in transitie. En ook deze buurt wil natuurlijk zo veel mogelijk kwaliteit. Profiteer van alle veranderingen door middel van co-design, met behoud van het goede. Zorg dat het hier betaalbaar blijft. Koester deze plekken, als ruimte om te ontmoeten, te werken, te leren.
Christian: “Veel energie, veel potentie hier! Houd dat vast. Behoud de waarde voor de buurt waar ie ontstaan is. Zoek de juiste partners op, mobiliseer ze, alleen communitiybuilding is niet genoeg. Je moet iets collectiefs tot stand brengen. Zorg voor een gezamenlijke missie, een doel. Ik heb geweldige voorbeelden gezien hier vanmiddag. Potentie is er genoeg.”
Emre Ünver, stadsdeelvoorzitter: “Ik zie veel positieve energie hier vanmiddag! We zijn hier uiteindelijk allemaal met een gemeenschappelijk doel. De werkwijze is nieuw. Ik geloof in dit soort initiatieven. Ik geloof ook in aandeelhouderschap van buurtbewoners. Ben je aandeelhouder, dan ben je ook eerder geneigd te onderhouden waar je voor staat. Ik ben geboren en getogen in deze buurt. En ook in mijn jeugd, kan ik mij herinneren, deden we als bewoners ongelofelijk veel zelf. De samenwerking met al die uiteenlopende partijen zie ik als een enorme uitdaging. Ik ben heel enthousiast. Als bestuur vertegenwoordigen we maar een klein stukje Nieuw West. Mooi als de rest vanuit het stadsdeel zelf komt!”
Stan: “Ik heb veel trots in de buurt gezien. Wij dragen graag ons steentje bij met onze kennis. We leiden veel jonge mensen op die met hun specifieke kennis een rol kunnen spelen hier!”
John: “In Westside bestaat het communitygevoel al. Dat is hier op een steenworp afstand. Gebruik dit dus als goed voorbeeld, naar andere partijen en initiatieven toe. Kijk ook naar andere steden – hoe doen zij het. Breng bedreigingen in kaart – de steeds verder oplopende vastgoedprijzen bijvoorbeeld. Bedenk dat bijzondere bewonersinitiatieven uiteindelijk ook heel winstgevend kunnen zijn.”
Tot slot wordt een convenant ondertekend. Alle ondertekenaars – van buurtbewoner tot hoogleraar – van stadsdeelvoorzitter tot ambtenaar – verklaart daarmee zich in te zullen zetten voor de toekomst van een leefbaar, bruisend Plein ’40 – ’45 met haar omringende buurten, voor de huidige en toekomstige bewoners. Het officiële deel van de middag werd hiermee afgesloten. Maar nog lang daarna werd er geanimeerd uitgewisseld.

Urban Commons en LabGov
Amsterdam wil het opzetten van commons actief ondersteunen. Het nieuwe college maakt zich hier hard voor. Maar wat is commoning nu precies? Op basis van ervaringen wereldwijd met het collectief beheer van natuurlijke hulpbronnen (denk aan visserijwateren, bossen, landbouwgronden) en de studie van Nobelprijswinnares Elinor Ostrom, ontwikkelden Christian Iaione en Sheila Foster een methode om ook in een stedelijke context aan een veerkrachtige samenleving te werken. Foster en Iaione zien pleinen, openbare gebouwen of toegankelijk internet als urban commons: plekken of diensten in de stad, die (meer)waarde genereren. Hoe zorgen we dat een plein aantrekkelijk blijft en liefst voor zoveel mogelijk mensen?. Centraal staat de zoektocht naar nieuwe vormen van lokale democratie en eigenaarschap. Iaione en Foster noemen hun methodiek de Co-City approach. Sinds enige tijd is Plein ’40 – ’45 de experimenteerruimte van deze aanpak: The Laboratory for the Governance of the Commons – ook wel LabGov genoemd.

Inmiddels zijn er met de Co-City aanpak ervaringen opgedaan in steden zoals Rome, New York, Bologna, Turijn, Liverpool en Mantova, en is Co-City internationaal een toonaangevend voorbeeld. Een overzicht van de meer dan 100 Co-City steden staat op: